Neden Y?

Erkekler zayıflayan genlerini korurken dünya kadınsılaşıyor.

Cambridge, Massachusetts - Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nün bir dersliğinde oturmak bile bana kendimi daha zeki hissettirdi. Ancak yine de mayoz ve partenojenez arasındaki farkı anlamakta zorlandım. Şu sıralarda "Erkekler Gerçekten Gerekli mi?" adlı bir ders veren enerjik evrimsel biyolog Dr. David Page, sınıfa gen değiş tokuşunu anlatmaya yarayan bazı malzemeler (bir masanın üzerine koyduğu muzlar, elmalar ve marul demetleri) getirmişti. Page "Sadece dişiler doğum yapabildiğine göre, türlerin ikinci bir cinsiyete sahip olması niçin avantaj sağlasın ki? Doğa erkeklerle neden uğraşsın?" diye sordu. Ardından tıka basa dolu sınıfa, Texas ve Meksika'daki Rio Grande Vadisi'nde yaşayan Laredo çizgili kamçı kuyruk kertenkelesinin yaratıcı genetik başarısını anlattı. Page "Bu türde sadece dişi bireyler vardır. Dişiler kendilerini kopyalayarak çoğalır. Erkeklerin olduğu türlerde yaşam çok sıradandır. Dişiler yumurta, erkekler ise sperm üretir. Döllenme gerçekleşir ve erkek içeren yaşam döngüsü tamamlanır. Erkeklerin olmadığı türlerde yaşamın yapısı farklıdır. Dişiler yumurta üretir, ama bunların sperme ihtiyacı yoktur. Buna partenojenez (eşeysiz üreme) deriz ve bu havalı kelime, işleyişi hakkında kesinlikle hiçbir şey bilmediğimiz anlamına gelir" dedi. Page klasik döllenmenin (mayoz veya eşeyli bölünme) kopyalamadan daha üstün olduğunu, çünkü genlerin dönüşmesiyle "erkeklerin dişilere yedek parça sağladığını" söyledi. Bundan sekiz yıl önce, Whi tehead Biyomedikal Araştırmalar Enstitüsü direktörü Page ile 100 bin ile 10 milyon yıl arası kadar bir sürede gezegende erkek kalmayacağına dair kıyamet senaryolarını konuşmuştum. Gen kaybeden Y kromozomu eski gücünü gittikçe yitiriyordu. Y'nin güç kaybını vurgulayanlar, erkeklerin sperm sayısından sosyal statüye dek birçok alanda gerilediğini savunuyordu. Y kromozomunun yok oluşuyla ilgili tahminler, Hanna Rosin'in kadınların (diploma sahibi, aile reisi, bekâr anne ve tüketiciler olarak) iyice güçlendiğini gösteren "Erkeklerin Sonu" adlı tezini yansıtıyordu. Yaptığımız o ilk görüşmede bile kendisini "küçülen Y kromozomunun savunucusu" olarak tanımlayan Page, Y'yi pizza kutuları ve kırıntıları arasında yaşayan "derbeder bir hayvan" olarak nitelemişti. Page "Y varlığını devam ettirmek istiyor, ama bunu nasıl yapacağını bilmiyor. Karısı veya kız arkadaşı el atmadıkça doktordan randevu alamayan ya da evini temizleyemeyen bir adam gibi kontrolü kaybediyor" dedi. Ama sonradan, asırlar boyunca çılgınca saldıran, fetihler yapan, köleleştiren, yağmalayan, dölleyen ve yüksek sanat, mimarlık ve edebiyat eserleri vermek için çabalayan bu kromozomu hafife almanın hata olduğu anlaşıldı. Şüphesiz ego ve şehvetle hareket eden Y kahramanca hayata döndü. İnsanla ortak bir atadan gelen makaklardaki Y kromozomunun şifresini çözen Page ve Dr. Jennifer Hughes liderliğindeki bir ekip, Y'deki gen kaybının yaklaşık 20-30 milyon yıl önce düzeldiğini keşfetti. Bu heyecanlı yarışta bazı genlerini onarmak için yeteneklerini kullanan Y kromozomu, diğer genlerinin hasar görmesini engelleme konusunda çok titizlendi. The New York Times'tan Nicholas Wade'in umutla belirttiği gibi, "Y kromozomunun küçük çaplı mükemmeliyeti yakaladığı bir noktaya ulaştığını ve artık gerilemeyeceğini umut etmek için sebepler var". Page "Y kromozomu aslında 200-300 milyon yıl kadar önce, yani evrim sürecinde kuşlarla yolumuzu ayırdığımız ama sürüngen atalarımıza hâlâ oldukça yakın olduğumuz bir dönemde direksiyon başında uyuyakaldı. Ancak araba uçuruma düşmeden önce son anda uyanıp yoluna devam etti ve 'Elimde fazla bir şey kalmasa da, var olanları koruyacağım' dedi" şeklinde konuşuyor.